Μέγας Βασίλειος: Ὁ κορυφαῖος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας μας.

Τοῦ Λάμπρου κ. Σκόντζου Θεολόγου – Καθηγητοῦ

Τόσο ἡ ἱστορία ὅσο ἡ Ἐκκλησία ὑπῆρξαν φειδωλὲς στὸν χαρακτηρισμὸ τοῦ «Μεγάλου». Ἐλάχιστοι ἔλαβαν τὸν τίτλο «Μέγας». Ένας ἀπὸ αὐτοὺς ὑπῆρξε ὁ κορυφαῖος ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας μας Μέγας Βασίλειος, ὁ ὁποῖος ἔλαβε ἐπάξια αὐτὸν τὸν τίτλο, διότι σφράγισε μὲ τὴν προσωπικότητά του τὴν ἱστορία σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς κρισιμότερες ἱστορικὲς φάσεις τῆς ἀνθρωπότητας.

Γεννήθηκε τὸ 330 στη Νεοκαισάρεια τοῦ Πόντου. Ὁ πατέρας του Βασίλειος ήταν ὀνομαστὸς ρήτορας τῆς περιοχῆς καὶ ἡ μητέρα του Εμμέλεια ηταν ἀπόγονος ἀριστοκρατικῆς ρωμαϊκῆς οἰκογένειας. Ἦταν ἔνθερμοι Χριστιανοί. Σπουδαῖο ρόλο στὴ ζωὴ τοῦ ἔπαιξε ἡ γιαγιὰ του Μακρίνα, ἡ ὁποία ὑπῆρξε μαθήτρια τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας. Αὐτὴ τὸν μύησε στὴν χριστιανικὴ εὐσέβεια. Στὴν οἰκογένεια ὑπῆρχαν ἄλλα ὀκτὼ παιδιά, τὰ περισσότερα εἶχαν ἀφιερωθεῖ στὴ διακονία τῆς Ἐκκλησίας (Γρηγόριος Νύσσης, ἀσκητὴς Ναυκράτιος, μοναχὴ Μακρίνα, Πέτρος ἐπίσκοπος Σεβάστειας).

Οἱ εὐκατάστατοι γονεῖς τοὺς φρόντισαν νὰ δώσουν στὰ παιδιά τους, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν εὐσέβεια καὶ σπουδαία μόρφωση. Ὁ Βασίλειος διδάχτηκε τὰ πρῶτα γράμματα ἀπὸ τὸν πατέρα του. Στὴ συνέχεια πῆγε γιὰ σπουδὲς στην Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας καὶ....
ἀκολούθως στην Κωνσταντινούπολη. Τὸ 351 έφτασε στην Αθήνα για νὰ τελειοποιήσει τὶς σπουδές του στὴ γεωμετρία, τὴν ἀστρονομία, τὴν φιλοσοφία, τὴν ρητορική, τὴν ἰατρικὴ καὶ τὴν γραμματική.

Οἱ σπουδὲς του διήρκησαν τεσσεράμισι χρόνια ὡς τὸ 355. Ἐκεῖ συνδέθηκε μὲ ἀδελφικὴ φιλία μὲ τον Γρηγόριο τὸν Ναζιανζηνὸ καὶ τον Ιουλιανό, τὸν μετέπειτα αὐτοκράτορα. Διέφερε ἀπὸ ὅλους τους ἄλλους φοιτητὲς γιὰ τὶς ἀρετές του καὶ τὴν αὐστηρὴ ἀσκητικὴ ζωή του. Λέγεται πὼς ὁ καθηγητὴς του Εύβουλος εντυπωσιάστηκε ἀπὸ αὐτὸν καὶ ἀσπάστηκε τὸν Χριστιανισμό. Μαζὶ μὲ τὸ Γρηγόριο εἶχαν ἱδρύσει στὴν κατείδωλη Ἀθήνα χριστιανικὸ φοιτητικὸ ὅμιλο καὶ εἶχαν σημαντικὴ ἱεραποστολικὴ δράση.

Τὸ 356 ἐπέστρεψε στη Νεοκαισάρεια καὶ ἄσκησε γιὰ λίγο το ἐπικερδὲς ἐπάγγελμα τοῦ δικηγόρου καὶ τοῦ δασκάλου τῆς ρητορικῆς. Το 358, ὕστερα ἀπὸ τὸ θάνατο τοῦ ἀδελφοῦ του Ναυκράτιου καὶ τὴν παρότρυνση τῆς ἀδελφῆς του Μακρίνας, ἀφοῦ ἔλαβε τὸ Ἅγιο Βάπτισμα, ἀποφάσισε νὰ ἀκολουθήσει τὴ μοναχικὴ ζωὴ καὶ νὰ ἀφιερωθεῖ στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας. Ἀφοῦ μοίρασε τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς περιουσίας του στοὺς φτωχοὺς καὶ στὴν Ἐκκλησία, ξεκίνησε μεγάλη περιοδεία σὲ ὀνομαστὰ μοναστικὰ κέντρα της Μ. Ἀσίας, Συρίας, Αἰγύπτου και Μεσοποταμίας για νὰ γνωρίσει ἁγίους ἀσκητὲς καὶ νὰ μυηθεῖ στὴν ἀληθινὴ μοναχικὴ ζωή. Το 360 αποσύρθηκε μαζὶ μὲ τὸν φίλο του Γρηγόριο Ναζιανζηνό σε ἐρημητήριο στὸν Πόντο, στὶς ὄχθες τοῦ Ίρη ποταμοῦ νὰ μονάσουν. Ἐκεῖ ἔμεινε ὡς τὸ 363 προσευχόμενος καὶ συγγράφοντας τὰ σημαντικότερα ἔργα του καὶ μαζί τους περίφημους «Κανονισμοὺς διὰ τὸν μοναχικὸν βίον», οἱ ὁποῖοι ἔγιναν ὁ ὁδηγὸς τοῦ κατοπινοῦ κοινοβιακοῦ μοναχισμοῦ.

Ἡ φήμη τῆς ἁγιότητάς του ἔφτασε ὡς την Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας. Ὁ ἐπίσκοπος Ευσέβιος τον κάλεσε καὶ τὸν χειροτόνησε πρεσβύτερο. Ὁ Βασίλειος ἐπέδειξε τεράστια ποιμαντικὴ καὶ φιλανθρωπικὴ δράση. Κατὰ τὸν φοβερὸ λιμὸ τοῦ 367-368 ἔσωσε ἀπὸ βέβαιο θάνατο ὅλους τους φτωχούς τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τῆς Καισάρειας. Τὸ 370, ὅταν πέθανε ὁ Εὐσέβιος καὶ κατ’ ἐπιταγὴ τοῦ λαοῦ, ἐκλέχτηκε ἀρχιεπίσκοπος Καισαρείας. Ὡς ἐπίσκοπος πλέον ὁ Βασίλειος, ἐγκαινιάζει ἕνα κολοσσιαίων διαστάσεων ποιμαντικὸ καὶ κοινωνικὸ ἔργο. Ἀνέλαβε δράση κατὰ τῶν αἱρετικῶν ἀρειανῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχαν τὴν ὑποστήριξη τοῦ ἀρειανόφρονα αὐτοκράτορα Ουάλη. Ἀντιμετώπισε μὲ σθένος καὶ ἀποτελεσματικότητα τὴν ἀπόπειρα τοῦ Ουάλη καὶ τῶν ὁμοφρόνων του, νὰ ἐπιβάλουν στὴν ἐπισκοπὴ τοῦ τὸν αἱρετικὸ ἀρειανισμό. Παράλληλα καθάρισε τὴν Ἐκκλησία ἀπὸ ἀναξίους κληρικούς.

Ἀξιοθαύμαστο καὶ πρωτόγνωρο γιὰ τὴν ἐποχὴ του ὑπῆρξε τὸ κοινωνικὸ ἔργο του. Ἵδρυσε τὴν περίφημη«Βασιλειάδα», ἕνα τεράστιο συγκρότημα εὐποιΐας, τὸ ὁποῖο περιλάμβανε νοσοκομείο, ὀρφανοτροφεῖο, πτωχοκομεῖο, ἐπαγγελματικὲς σχολές, κλπ. Μέσα σὲ αὐτὸ ἔβρισκαν καταφύγιο καὶ βοήθεια χιλιάδες ἄνθρωποι, ἀνεξάρτητα ἂν ἦταν ἢ ὄχι Χριστιανοί. Πλῆθος ἐθελοντῶν προσέφεραν τὶς ὑπηρεσίες τους καὶ ἀνάμεσά τους ὁ ἅγιος Ἐπίσκοπος Βασίλειος, ἐργαζόταν ὡς ἰατρός.

Τιτάνιο ὑπῆρξε ἐπίσης καὶ τὸ συγγραφικό του ἔργο. Ὑπῆρξε δεινὸς θεολόγος καὶ μέγας συγγραφέας, τοῦ ὁποίου τὸ ἔργο ἀποτελεῖ μέχρι σήμερα πρωτοπόρο. Τὰ ἔργα του διακρίνονται σὲ δογματικά, θεολογικά, ἑρμηνευτικά, ἐπιστολὲς κλπ. Ἕνα ἀπὸ τὰ γνωστότερα ἔργα του ὑπῆρξε η «Ἑρμηνεία εἰς τὴν Ἑξαήμερον», στὴν ὁποία εἶναι ἀποτυπωμένη ἡ σπάνια εὐρυμάθειά του. Γνωστὸ ἐπίσης ἔργο τοῦ εἶναι ἡ ὁμώνυμη τοὺ «Θεία Λειτουργία», ἡ ὁποία τελεῖται δέκα φορὲς τὸ χρόνο (τὶς πέντε Κυριακές τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, τὴν παραμονὴ τῶν Χριστουγέννων, τὴν παραμονὴ τῶν Φώτων, τὴν Μ. Πέμπτη, τὸ Μ. Σάββατο καὶ τὴν 1η Ιανουαρίου). Τὰ πολυπληθῆ θεολογικὰ ἔργα τοῦ ἱεροῦ Πατρὸς ἀποτελοῦν γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν κατοπινὴ θεολογικὴ ἐπιστήμη, ἀνεκτίμητη παρακαταθήκη.

Ἡ αὐστηρὴ ἀσκητικὴ ζωή του καὶ ἡ ἐξαντλητική του ἐργασία κλόνισαν σοβαρὰ τὴν εὔθραυστη ὑγεία του. Στις 31 Δεκεμβρίου τοῦ 379 πέθανε σὲ ἡλικία μόλις 49 ετων. Ἡ κηδεία του ἔγινε τὴν 1η Ιανουαρίου τοῦ 380, μὲ τὴ συμμετοχὴ ἀμέτρητου πλήθους Χριστιανῶν, ἐθνικῶν καὶ Ἰουδαίων, οἱ ὁποῖοι θρηνοῦσαν ἀπαρηγόρητοι γιὰ τὸν χαμὸ τοῦ μεγάλου Ἱεράρχη καὶ προστάτη τους. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται την 1η Ιανουαρίου.

Ο Μ. Βασίλειος ἀνήκει στοὺς μεγάλους ἄνδρες τῆς ἱστορίας. Ἔζησε σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ὁ παλιὸς εἰδωλολατρικὸς κόσμος ἔδυε ὁριστικὰ καὶ ἕνας νέος κόσμος, ὁ χριστιανικὸς ἀνέτειλε. Αὐτός, μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους μεγάλους Πατέρες τοῦ 4ου μ. Χ. αἰώνα, ὑπῆρξε ἕνας ἀπὸ τοὺς φορεῖς αὐτοῦ τοῦ νέου κόσμου. Καὶ ἀκόμη περισσότερο: ὁ μεγάλος αὐτὸς ἄνδρας, συνέβαλε καθοριστικὰ στὴν ὁμαλὴ μετάβαση στὴν νέα πολιτισμικὴ πραγματικότητα.

Ἀξιολόγησε μὲ θαυμαστὸ τρόπο τὰ θετικὰ στοιχεῖα τοῦ ἀρχαίου κόσμου, τὰ ὁποῖα ἐνέταξε στὴ νέα πίστη καὶ στὸν νέο ἀναδυόμενο χριστιανικὸ πολιτισμό. Χρησιμοποίησε μὲ καταπληκτικὴ δεξιότητα τὴν ἀρχαιοελληνικὴ φιλοσοφικὴ σκέψη καὶ τὸν πλοῦτο τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας, μέσω τῶν ὁποίων ἐξέφρασε τὶς αἰώνιες καὶ σώζουσες ἀλήθειες τῆς Θείας Ἀποκαλύψεως. Ὑπῆρξε, τέλος, ὁ κατ’ ἐξοχὴν θεοφόρος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος κατέστησε τὴν χριστιανικὴ πίστη τρόπο ζωῆς καὶ πολιτείας καὶ τοὺς πιστοὺς ἀληθινὸ «βασίλειον ἱεράτευμα», ὅπως ψάλλουμε στὸ ἀπολυτίκιο τῆς ἑορτῆς του!

ΠΗΓΗ