Παρεπόμενα της Συνόδου στην Κρήτη
Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου
Με την Εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος «Προς τον Λαό», για την «Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης» φαίνεται ότι πανορθοδόξως έχει κλείσει ο κύκλος των όσων
συνέβησαν προ, κατά και μετά από αυτήν. Από τις 14 Αυτοκέφαλες Εκκλησίες οι τέσσερις (Αντιοχείας, Ρωσίας, Βουλγαρίας και Γεωργίας), οι οποίες δεν συμμετέσχον στη Σύνοδο της Κρήτης, δήλωσαν ότι δεν δεσμεύονται από τις αποφάσεις Της.
Από τις υπόλοιπες δέκα οι Εκκλησίες Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων, Σερβίας, Ρουμανίας, Πολωνίας και Τσεχίας κρατούν μια διακριτικά αδιάφορη στάση, για τους δικούς της λόγους η κάθε μία. Η Εκκλησία της Αλβανίας και ιδιαιτέρως η Εκκλησία της Κύπρου υποστηρίζουν με θέρμη τις απόψεις του Φαναρίου, το οποίο έχει αποδυθεί σε μια προσπάθεια να πείσει τους πιστούς, ότι η Σύνοδος στην Κρήτη ήταν πετυχημένη και ισάξια των Οικουμενικών Συνόδων...
Η Ιερά Σύνοδος Εκκλησία της Ελλάδος φαίνεται πως έκλεισε πρόσφατα το θέμα της Συνόδου στην Κρήτη, με την εκδοθείσα Εγκύκλιό της «Προς τον Λαό». Σημειώνεται ότι αυτή σε διάφορες Μητροπόλεις δεν ανεγνώσθη στους πιστούς. Μετά την έκτακτη Σύνοδο της Ιεραρχίας, τον περασμένο Νοέμβριο, η ΔΙΣ αρχικά σκέφθηκε να μείνει στα περί της Συνόδου εκδοθέντα Δελτία Τύπου και να μην προβεί σε άλλη ενέργεια.
Η άποψη αυτή στηρίχθηκε στο γεγονός ότι στην εισήγησή του ο Μητροπολίτης Σερρών κ. Θεολόγος είπε μεταξύ των άλλων: «Τελικώς, πολυσέβαστοι Πατέρες, η όποια αξιολογική με εκκλησιολογικούς, αγιοπνευματικούς και πνευματικούς πάντοτε όρους, προσέγγισις της εν Κολυμπαρίω Κρήτης συνελθούσης Αγίας και Μεγάλης Συνόδου επαφίεται στην νηφαλίως και αδεκάστως ενεργούσαν ιστορίαν και κυρίως στην εγρηγορούσαν και ένθεον συνείδησιν του εκκλησιαστικού Σώματος». (Σελ. 38 εισηγήσεως. Οι υπογραμμίσεις του υπογρ.).
Στην ίδια εισήγησή του ο Σεβ. Σερρών προέβη σε προτάσεις «αξιοποίησης των προτάσεων της Συνόδου στην Κρήτη», για τις οποίες αναφέρει ότι η Εκκλησία της Ελλάδος θα ηδύνατο να αναθέσει τη μελέτη τους σε αρμοδία ή και σε ειδική Συνοδική Επιτροπή. Η δυνητική ευκτική, κατά την άποψη Συνοδικών Μητροπολιτών, άφηνε στην κρίση της Δ.Ι.Σ. την απόφαση να υλοποιηθούν ή όχι οι προτάσεις του... Εξάλλου η δημόσια δήλωση των Μητροπολιτών Κυθήρων και Καλαβρύτων, ότι κατά την Ιεραρχία του Νοεμβρίου 2016 ουδεμία απόφαση ελήφθη περί υλοποιήσεως των προτάσεων του Μητρ. Σερρών, δεν διεψεύσθη από την Ιερά Σύνοδο και αποδυνάμωσε περαιτέρω τη διάθεση ορισμένων Μητροπολιτών, υποστηρικτών των διαθέσεων του Φαναρίου, να επιμείνουν στο να υπάρξει εκστρατεία ενημέρωσης, περί των θετικών αποτελεσμάτων της Συνόδου στην Κρήτη.
Ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος πληροφορήθηκε τις σκέψεις, που επικράτησαν στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο, να μην εξαπολυθεί Εγκύκλιος «Προς τον λαό», γιατί θα μπορούσε να γίνει αιτία προκλήσεως νέων αντιδράσεων στους κόλπους της Ελλαδικής Εκκλησίας και επικοινώνησε με τον Αρχιεπίσκοπο κ. Ιερώνυμο. Του ζήτησε η Εκκλησία της Ελλάδος να εκδώσει Εγκύκλιο, προφανώς με θετικά σχόλια για τη Σύνοδο στην Κρήτη, όπως το έπραξε η Εκκλησία της Κύπρου. Την εξαπόλυση της Εγκυκλίου ο Πατριάρχης τη θεώρησε απαραίτητη, προς «διαφύλαξη και προάσπιση του κύρους του Φαναρίου», το οποίο είναι σε δύσκολη θέση, μετά τη στάση άλλων τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Ο Αρχιεπίσκοπος μετέφερε στην Δ.Ι.Σ. τα διατρέξαντα με τον Πατριάρχη και ζήτησε να εκδοθεί η Εγκύκλιος, για να μην υπάρξει νέα αιτία έντασης με το Φανάρι...
Η Δ.Ι.Σ. δέχθηκε ομοφώνως την πρόταση και ανέθεσε στον Μητροπολίτη Εδέσσης κ. Ιωήλ τη σύνταξη κειμένου, για να κυκλοφορηθεί ως Συνοδική Εγκύκλιος «Προς τον Λαό». Στο κείμενο που πρότεινε ο κ. Ιωήλ υπήρξαν στην Δ.Ι.Σ. τροποποιήσεις και έτσι πήρε την τελική του μορφή, που δημοσιεύθηκε. Θεολόγοι, εγκρατείς στα κανονικά και εκκλησιολογικά ζητήματα, σχολίασαν το κείμενο της Δ.Ι.Σ. Από τον υπογράφοντα οκτώ επισημάνσεις:
Η πρώτη είναι πως δεν έχει το υποστηρικτικό περιεχόμενο του Μηνύματος της Εκκλησίας της Κύπρου. Παράδειγμα: Στην πρώτη παράγραφο αναγράφεται: «Κύριος σκοπός της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου ήταν η ενίσχυση και η φανέρωση της ενότητας όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά και η αντιμετώπιση διαφόρων συγχρόνων ποιμαντικών ζητημάτων». (Σημ. Ο τονισμός του υπογρ.). Με το ήταν η ΔΙΣ απέφυγε να πάρει θέση στο αν τελικά επετεύχθη ή όχι ο σκοπός να φανερωθεί στην Κρήτη η ενότητα των Ορθοδόξων...
Η δεύτερη επισήμανση είναι πως η Συνοδική Εγκύκλιος διευκρινίζει ότι « η Ορθόδοξη Εκκλησία εκφράζει την ενότητα και καθολικότητά Της δια των Ιερών Μυστηρίων». Ο αναγνώστης της Εγκυκλίου αντιλαμβάνεται ότι παραλείφθηκε μεν η επισήμανση πως στη Σύνοδο της Κρήτης φανερώθηκε η έλλειψη ενότητας μεταξύ των Ορθοδόξων, κάτι που θα ήταν ακριβής, αφού έλειψαν από αυτήν τέσσερις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, αλλά τονίσθηκε το εκκλησιολογικώς ορθό, ότι η ενότητα εκφράζεται στα «Κοινά Μυστήρια». Αλλά το «Κοινό Ποτήριο» των δεκατεσσάρων Ορθοδόξων Εκκλησιών εκφράστηκε όχι στην Κρήτη, αλλά στη Μόσχα, κατά την εκεί πανηγυρική Θεία Λειτουργία των 70ών γενεθλίων του Πατριάρχου κ. Κυρίλλου....
Η τρίτη είναι πως αυτό που γράφεται στη συνέχεια της Εγκυκλίου, ότι«η Συνοδικότητα υπηρετεί την ενότητα και διαπνέει την οργάνωση της Εκκλησίας, τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις Της και καθορίζει την πορεία Της» είναι βασική Αρχή της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αλλά, στην περίπτωση της Συνόδου της Κρήτης, δεν φάνηκε αυτή η Συνοδικότητα, λόγω της απουσίας τεσσάρων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, της ατελούς σύνθεσης Της και του τρόπου διεξαγωγής Της.
Η τέταρτη επισήμανση είναι πως στη σύντομη αναφορά της στα θέματα, που συζητήθηκαν και ελήφθησαν αποφάσεις στην Κρήτη η Εγκύκλιος «Προς τον λαό» δεν ενημερώνει επαρκώς και δεν λύνει απορίες. Ο πιστός διαβάζοντας ή ακούγοντάς Την διερωτάται αν χρειαζόταν μια Σύνοδος για να καταλήξει στο αυτονόητο και βασικό στοιχείο της πίστης των Ορθοδόξων, ότι «Οι Ορθόδοξες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες δεν αποτελούν συνομοσπονδία Εκκλησιών, αλλά την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία». Αν χρειαζόταν μια Σύνοδος για να επιβεβαιώσει ότι στη Διασπορά επεκτείνεται επ’ αόριστον η αντικανονική παρουσία πολλών Ορθοδόξων Επισκόπων σε μιαν Επισκοπή. Αν χρειαζόταν μια Σύνοδος για να τονίσει την αξία της οικογένειας και για να επαναλάβει τα περί νηστείας ισχύοντα από αιώνων στην Εκκλησία.
Η έκτη επισήμανση είναι πως η Εγκύκλιος της Εκκλησίας της Ελλάδος δεν αναφέρει τη σχετικοποίηση των ιερών κανόνων περί γάμου και περί νηστείας, όπως το κάνει το Μήνυμα της Εκκλησίας της Κύπρου, προς το πλήρωμά της. Σ’ αυτό αναφέρεται ότι η Σύνοδος στην Κρήτη «έδωσε το δικαίωμα σε κάθε Αυτοκέφαλη Εκκλησία να ρυθμίζει τις επί μέρους διατάξεις της νηστείας, ανάλογα με τις κλιματολογικές και άλλες συνθήκες της περιοχής» και επίσης ότι «παρέχει σε κάθε Αυτοκέφαλη Εκκλησία το δικαίωμα να κρίνει κατά τις τοπικές συνθήκες διατάξεις, για την τέλεση γάμου μεταξύ ορθοδόξων και ετεροδόξων».
Η έβδομη επισήμανση είναι πως η Σύνοδος στην Κρήτη προκάλεσε ένα ακόμη σοβαρό ζήτημα. Οι αποφάσεις Της απορρίφθηκαν από τις τέσσερις μη προσελθούσες σε Αυτήν τοπικές Εκκλησίες. Πώς θα αντιμετωπίσει την απόρριψη το Φανάρι; Θα λάβει μέτρα σε βάρος τους; Θα προκαλέσει έτσι σχίσμα στους Ορθοδόξους; Και αν δεν επιβάλλει μέτρα τότε ποια η αξία όσων αποφάσεων ελήφθησαν;... Ο κ. Βαρθολομαίος θα έπρεπε να σκεφθεί εγκαίρως, νηφάλια και με πυξίδα την ενότητα της Ορθοδοξίας τις συνέπειες της απόφασής του να διεξαχθεί η Σύνοδος στην Κρήτη χωρίς τέσσερις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες.
Η όγδοη και τελευταία επισήμανση είναι πως, συμπερασματικά, η Δ.Ι.Σ., με τα όσα γράφει στο κείμενό Της «Προς τον Λαό», και καταλήγοντας με το ότι τα κείμενα της Συνόδου στην Κρήτη «αποτελούν αντικείμενο εμβαθύνσεως και περαιτέρω μελέτης» δεν πρέπει να έχει αφήσει ικανοποιημένο το Φανάρι...
Στην ίδια εισήγησή του ο Σεβ. Σερρών προέβη σε προτάσεις «αξιοποίησης των προτάσεων της Συνόδου στην Κρήτη», για τις οποίες αναφέρει ότι η Εκκλησία της Ελλάδος θα ηδύνατο να αναθέσει τη μελέτη τους σε αρμοδία ή και σε ειδική Συνοδική Επιτροπή. Η δυνητική ευκτική, κατά την άποψη Συνοδικών Μητροπολιτών, άφηνε στην κρίση της Δ.Ι.Σ. την απόφαση να υλοποιηθούν ή όχι οι προτάσεις του... Εξάλλου η δημόσια δήλωση των Μητροπολιτών Κυθήρων και Καλαβρύτων, ότι κατά την Ιεραρχία του Νοεμβρίου 2016 ουδεμία απόφαση ελήφθη περί υλοποιήσεως των προτάσεων του Μητρ. Σερρών, δεν διεψεύσθη από την Ιερά Σύνοδο και αποδυνάμωσε περαιτέρω τη διάθεση ορισμένων Μητροπολιτών, υποστηρικτών των διαθέσεων του Φαναρίου, να επιμείνουν στο να υπάρξει εκστρατεία ενημέρωσης, περί των θετικών αποτελεσμάτων της Συνόδου στην Κρήτη.
Ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος πληροφορήθηκε τις σκέψεις, που επικράτησαν στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο, να μην εξαπολυθεί Εγκύκλιος «Προς τον λαό», γιατί θα μπορούσε να γίνει αιτία προκλήσεως νέων αντιδράσεων στους κόλπους της Ελλαδικής Εκκλησίας και επικοινώνησε με τον Αρχιεπίσκοπο κ. Ιερώνυμο. Του ζήτησε η Εκκλησία της Ελλάδος να εκδώσει Εγκύκλιο, προφανώς με θετικά σχόλια για τη Σύνοδο στην Κρήτη, όπως το έπραξε η Εκκλησία της Κύπρου. Την εξαπόλυση της Εγκυκλίου ο Πατριάρχης τη θεώρησε απαραίτητη, προς «διαφύλαξη και προάσπιση του κύρους του Φαναρίου», το οποίο είναι σε δύσκολη θέση, μετά τη στάση άλλων τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Ο Αρχιεπίσκοπος μετέφερε στην Δ.Ι.Σ. τα διατρέξαντα με τον Πατριάρχη και ζήτησε να εκδοθεί η Εγκύκλιος, για να μην υπάρξει νέα αιτία έντασης με το Φανάρι...
Η Δ.Ι.Σ. δέχθηκε ομοφώνως την πρόταση και ανέθεσε στον Μητροπολίτη Εδέσσης κ. Ιωήλ τη σύνταξη κειμένου, για να κυκλοφορηθεί ως Συνοδική Εγκύκλιος «Προς τον Λαό». Στο κείμενο που πρότεινε ο κ. Ιωήλ υπήρξαν στην Δ.Ι.Σ. τροποποιήσεις και έτσι πήρε την τελική του μορφή, που δημοσιεύθηκε. Θεολόγοι, εγκρατείς στα κανονικά και εκκλησιολογικά ζητήματα, σχολίασαν το κείμενο της Δ.Ι.Σ. Από τον υπογράφοντα οκτώ επισημάνσεις:
Η πρώτη είναι πως δεν έχει το υποστηρικτικό περιεχόμενο του Μηνύματος της Εκκλησίας της Κύπρου. Παράδειγμα: Στην πρώτη παράγραφο αναγράφεται: «Κύριος σκοπός της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου ήταν η ενίσχυση και η φανέρωση της ενότητας όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλά και η αντιμετώπιση διαφόρων συγχρόνων ποιμαντικών ζητημάτων». (Σημ. Ο τονισμός του υπογρ.). Με το ήταν η ΔΙΣ απέφυγε να πάρει θέση στο αν τελικά επετεύχθη ή όχι ο σκοπός να φανερωθεί στην Κρήτη η ενότητα των Ορθοδόξων...
Η δεύτερη επισήμανση είναι πως η Συνοδική Εγκύκλιος διευκρινίζει ότι « η Ορθόδοξη Εκκλησία εκφράζει την ενότητα και καθολικότητά Της δια των Ιερών Μυστηρίων». Ο αναγνώστης της Εγκυκλίου αντιλαμβάνεται ότι παραλείφθηκε μεν η επισήμανση πως στη Σύνοδο της Κρήτης φανερώθηκε η έλλειψη ενότητας μεταξύ των Ορθοδόξων, κάτι που θα ήταν ακριβής, αφού έλειψαν από αυτήν τέσσερις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, αλλά τονίσθηκε το εκκλησιολογικώς ορθό, ότι η ενότητα εκφράζεται στα «Κοινά Μυστήρια». Αλλά το «Κοινό Ποτήριο» των δεκατεσσάρων Ορθοδόξων Εκκλησιών εκφράστηκε όχι στην Κρήτη, αλλά στη Μόσχα, κατά την εκεί πανηγυρική Θεία Λειτουργία των 70ών γενεθλίων του Πατριάρχου κ. Κυρίλλου....
Η τρίτη είναι πως αυτό που γράφεται στη συνέχεια της Εγκυκλίου, ότι«η Συνοδικότητα υπηρετεί την ενότητα και διαπνέει την οργάνωση της Εκκλησίας, τον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις Της και καθορίζει την πορεία Της» είναι βασική Αρχή της Ορθοδόξου Εκκλησίας, αλλά, στην περίπτωση της Συνόδου της Κρήτης, δεν φάνηκε αυτή η Συνοδικότητα, λόγω της απουσίας τεσσάρων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, της ατελούς σύνθεσης Της και του τρόπου διεξαγωγής Της.
Η τέταρτη επισήμανση είναι πως στη σύντομη αναφορά της στα θέματα, που συζητήθηκαν και ελήφθησαν αποφάσεις στην Κρήτη η Εγκύκλιος «Προς τον λαό» δεν ενημερώνει επαρκώς και δεν λύνει απορίες. Ο πιστός διαβάζοντας ή ακούγοντάς Την διερωτάται αν χρειαζόταν μια Σύνοδος για να καταλήξει στο αυτονόητο και βασικό στοιχείο της πίστης των Ορθοδόξων, ότι «Οι Ορθόδοξες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες δεν αποτελούν συνομοσπονδία Εκκλησιών, αλλά την Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία». Αν χρειαζόταν μια Σύνοδος για να επιβεβαιώσει ότι στη Διασπορά επεκτείνεται επ’ αόριστον η αντικανονική παρουσία πολλών Ορθοδόξων Επισκόπων σε μιαν Επισκοπή. Αν χρειαζόταν μια Σύνοδος για να τονίσει την αξία της οικογένειας και για να επαναλάβει τα περί νηστείας ισχύοντα από αιώνων στην Εκκλησία.
Η πέμπτη επισήμανση είναι πως στην Εγκύκλιο σχεδόν αποσιωπάται το θέμα της σχέσης της Ορθοδόξου Εκκλησίας με τους ετεροδόξους.Προφανώς κρίθηκε ότι αν φουντώσει πάλιν η συζήτηση γι’ αυτήν, εντάσεις θα προκαλέσει, και όχι όφελος στην ενότητα του ευσεβούς πληρώματος της καθ’ Ελλάδα Εκκλησίας...
Η έκτη επισήμανση είναι πως η Εγκύκλιος της Εκκλησίας της Ελλάδος δεν αναφέρει τη σχετικοποίηση των ιερών κανόνων περί γάμου και περί νηστείας, όπως το κάνει το Μήνυμα της Εκκλησίας της Κύπρου, προς το πλήρωμά της. Σ’ αυτό αναφέρεται ότι η Σύνοδος στην Κρήτη «έδωσε το δικαίωμα σε κάθε Αυτοκέφαλη Εκκλησία να ρυθμίζει τις επί μέρους διατάξεις της νηστείας, ανάλογα με τις κλιματολογικές και άλλες συνθήκες της περιοχής» και επίσης ότι «παρέχει σε κάθε Αυτοκέφαλη Εκκλησία το δικαίωμα να κρίνει κατά τις τοπικές συνθήκες διατάξεις, για την τέλεση γάμου μεταξύ ορθοδόξων και ετεροδόξων».
Η αποδοχή της σχετικοποίησης των περί της νηστείας Κανόνων και η «εξουσιοδότηση» κάθε Εκκλησίας να επιλέγει τον τρόπο της νηστείας των πιστών Της δυσχεραίνει την ενότητα των Ορθοδόξων. Πλέον θα είναι πιθανότατο σε μια Διορθόδοξη Σύναξη ένας Επίσκοπος να τρώγει ψάρι, άλλος λαδερό και άλλος ξηρά τροφή...Τα περί συγχύσεως του πανορθοδόξου πληρώματος ισχύουν και από τη σχετικοποίηση των περί γάμου Κανόνων... Οι Σύνοδοι, έως την Κρήτη, έλυναν ζητήματα, δεν τα περιέπλεκαν... Οι Σύνοδοι, έως την Κρήτη, κατέληγαν σε ξεκάθαρες αποφάσεις, που δεν έμοιαζαν με χρησμούς της Πυθίας.... Οι αποφάσεις των Συνόδων, έως την Κρήτη, είχαν γενικά αποδεκτό χαρακτήρα και δεν επιδέχονταν αμφισβητήσεις.
Η έβδομη επισήμανση είναι πως η Σύνοδος στην Κρήτη προκάλεσε ένα ακόμη σοβαρό ζήτημα. Οι αποφάσεις Της απορρίφθηκαν από τις τέσσερις μη προσελθούσες σε Αυτήν τοπικές Εκκλησίες. Πώς θα αντιμετωπίσει την απόρριψη το Φανάρι; Θα λάβει μέτρα σε βάρος τους; Θα προκαλέσει έτσι σχίσμα στους Ορθοδόξους; Και αν δεν επιβάλλει μέτρα τότε ποια η αξία όσων αποφάσεων ελήφθησαν;... Ο κ. Βαρθολομαίος θα έπρεπε να σκεφθεί εγκαίρως, νηφάλια και με πυξίδα την ενότητα της Ορθοδοξίας τις συνέπειες της απόφασής του να διεξαχθεί η Σύνοδος στην Κρήτη χωρίς τέσσερις τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες.
Η όγδοη και τελευταία επισήμανση είναι πως, συμπερασματικά, η Δ.Ι.Σ., με τα όσα γράφει στο κείμενό Της «Προς τον Λαό», και καταλήγοντας με το ότι τα κείμενα της Συνόδου στην Κρήτη «αποτελούν αντικείμενο εμβαθύνσεως και περαιτέρω μελέτης» δεν πρέπει να έχει αφήσει ικανοποιημένο το Φανάρι...
